Een (verborgen) narcist ontmaskeren: hoe doe je dat?

Op je werk loopt een collega rond die zichzelf altijd op de eerste plek zet. Collegialiteit komt niet in zijn woordenboek voor. Met zijn arrogante houding bepaalt hij negen van de tien keer wat er gebeurt. Je twijfelt of deze man misschien een narcist is. Maar hoe doe je dat eigenlijk, een narcist ontmaskeren? In dit artikel leg ik het je uit. 

👉 Heb jij te maken met een narcist? Bekijk mijn cursus voor slachtoffers van narcistisch misbruik.

Narcistische trekjes of een narcistische persoonlijkheidsstoornis?

Voordat ik je vertel hoe een narcist ontmaskeren werkt, is het handig wat meer te weten over het fenomeen narcisme. Het is namelijk een complex persoonlijkheidskenmerk. 

Een narcist heeft een ziekelijke liefde voor zichzelf en een ernstig gebrek aan empathie. Hij kan ontzettend meegaand en charmant overkomen. Als je echter zijn ware aard leert kennen, weet je dat zijn gedrag altijd maar één doel heeft: er zelf beter van worden. Het kan een narcistisch persoon niet schelen of hij daarbij mensen kwetst. 

Narcisme komt vaker voor bij het mannelijk geslacht (zo’n 50 tot 75% van de gediagnosticeerde narcisten is man). Narcisten zijn er in verschillende gradaties, soorten en maten. Iemand kan enkele narcistische trekken hebben. Hij denkt bijvoorbeeld graag aan zichzelf. Dat wil echter nog niet meteen zeggen dat deze persoon een narcist is. 

Aan de andere kant van het spectrum vind je de narcistische persoonlijkheidsstoornis. Iemand met een narcistische stoornis gaat over lijken, vindt dat de rest van de wereld naar zijn pijpen moet dansen en heeft dan ook standaard onredelijke verwachtingen van de mensen om hem heen.

Spreek je een narcist aan op zijn wangedrag? Dan weet hij het verhaal zó te keren dat jij degene bent die in een kwaad daglicht wordt geplaatst.  

Wat is narcistisch misbruik?

Narcistisch misbruik betekent simpel gezegd dat je schade ondervindt van het gedrag van een narcist. Problemen die je kunt ervaren door deze vorm van misbruik, zijn onder andere: 

• onzekerheid
• eenzaamheid
• oververmoeid zijn

Een maand of twee geleden kwam Felicia bij me langs voor een consult. Ze voelde zichzelf erg onzeker en alleen op de wereld. Al snel bleek dat het al een tijdje niet goed ging tussen haar en haar partner Dylan. 

Dylan bleek een kei in manipuleren en had eigenlijk alleen maar kritiek op Felicia. Om hem tevreden te stellen, stopte Felicia met haar baan en bleef ze elke avond thuis. Daar commandeerde Dylan haar alleen maar en wilde hij constant aandacht van haar. Haar vriendinnen mocht Felicia niet meer zien. 

Intussen is gebleken dat Dylan een narcistische stoornis heeft en dat Felicia het slachtoffer was van zijn narcistische gedrag.  

Of je wel of niet te maken hebt met dit soort misbruik, is soms moeilijk te duiden. De belangrijkste graadmeter ben je zelf. Ervaar je de negatieve effecten van je narcistische baas of partner? Dan kun je ervan uitgaan dat er inderdaad sprake is van misbruik. 

Wat is verborgen narcisme?

De narcist zoals ik die eerder in dit artikel beschreef, is niet zo moeilijk te herkennen. De openlijke narcist maakt er bijna een sport van te laten zien hoe geweldig hij is.

Dat is bij een verborgen narcist anders. Die schreeuwt niet van de daken hoe slim of gehaaid hij is. Verborgen narcisten tonen in eerste instantie juist veel empathie. Tenminste, zo lijkt het. Ze zetten zich in voor de mensen om hen heen. Ze doen bijvoorbeeld vrijwilligerswerk of gaan wat vaker langs bij iemand die het moeilijk heeft.

Toch is dit niet wat het lijkt. Een verborgen narcist doet deze dingen niet voor een ander, maar voor zichzelf. Omdat hij diep van binnen nauwelijks een gevoel van eigenwaarde heeft, zoekt hij bevestiging bij de ander. 

Dat wil overigens niet zeggen dat je altijd een verborgen narcist bent als je op deze manier handelt. Het gaat erom dat een verborgen narcist er uiteindelijk altijd op uit is zelf beter te worden. Eigenbelang staat altijd voorop, ook al lijkt dat in eerste instantie niet zo. Zijn empathische verschijning is niets anders dan een masker.

Je herkent een verborgen narcist pas echt als je vaker bij hem in de buurt bent. Bijvoorbeeld als je een relatie met hem hebt. Binnen die relatie is het niet mogelijk altijd dat masker op te houden. Wanneer je meer tijd met een verborgen narcist doorbrengt, zie je ook zijn manipulatieve kanten, zijn ongezonde verlangen naar macht en zijn passief-agressieve reacties op de dingen die jij doet.  

Zo ontmasker je iemand met een narcistische stoornis 

Maar wat doe je nu als je niet zeker weet of iemand in je omgeving een (verborgen) narcist is? 

Stel dat jij regelmatig te maken hebt met iemand met narcistische trekken. Dan wil je vast weten of het daadwerkelijk om narcisme gaat. Op basis van je bevindingen kun je namelijk beter inschatten hoe je zelf moet handelen.

Jij kunt niet zomaar een officiële diagnose stellen. Dat kan en mag alleen een psycholoog. Maar ja, je kunt nu eenmaal niet die verdachte collega in de pauze meenemen naar de psycholoog en vragen of ze hem even willen onderzoeken…

Hoe kun je dan wél een narcist ontmaskeren? 

Stel één vraag

Als je een narcist echt wilt herkennen, heb je, gek genoeg, de narcist zelf het hardst nodig. Een narcist herkennen kan door hem een simpele vraag te stellen. Je zult verbaasd zijn over de eenvoud van die vraag. Komt ie:

In hoeverre ben je het eens met de stelling: ik ben een narcist? 

Met deze letterlijke vraag weet je in no time meer. Hoe dat komt? Narcisten zien hun arrogantie niet als een negatieve eigenschap. Zij vinden het niet erg als narcist bestempeld te worden. Dat maakt hen uniek en bijzonder. De ware narcist zal deze korte vraag dus maar wat graag bevestigend beantwoorden. 

Je vraagt je misschien af: kan ik deze vraag wel zomaar stellen? Ik vraag toch ook niet zomaar of iemand arrogant is?

Nee, dat klopt natuurlijk. Het is dan ook handig als je al een stevig vermoeden van narcisme hebt voordat je de vraag stelt. Iemand die niet tot de groep van narcisten behoort, zal zeker op zijn teentjes getrapt zijn als je hem deze vraag voorlegt. Er is dus altijd een klein risico dat je iemand beledigt. 

Maar als je door allerlei concrete ervaringen bijna zeker weet dat iemand zich op het narcisme-spectrum bevindt, kun je dat gokje best wagen.

Kijkt iemand je vragend aan nadat je deze vraag aan hem hebt voorgelegd? Dan kun je je vraag verhelderen met wat extra uitleg. Vertel bijvoorbeeld dat narcisme inhoudt dat iemand zichzelf altijd voorop plaatst en niet denkt aan de gevoelens van anderen.  

Wetenschappelijk onderzoek 

De vraag hierboven komt overigens niet zomaar uit de lucht vallen. In 2014 onderzochten Amerikaanse wetenschappers Konrath, Meier en Bushman de Single-Item Narcissism Scale (SINS). 

Zij kwamen erachter dat je met deze vraag inderdaad kunt achterhalen of iemand narcistisch is. De uitkomsten van deze ene vraag waren namelijk sterk vergelijkbaar met die van de NPI, de Narcissistic Personality Inventory. Dat is een uitgebreide vragenlijst, bestaande uit veertig items, die kan bepalen of iemand een narcist is. 

Het is overigens wel belangrijk dat je de vraag precies stelt zoals hij hierboven staat: kort en direct. Ga je hem veranderen, dan is de kans op ontwijkende antwoorden groter.

Ik heb te maken met een narcist. Wat nu? 

En dan is het moment daar dat je collega toegeeft dat hij aan narcisme lijdt. Wat doe je dan? Hoe ga je om met een narcist? Ik geef je wat praktisch toepasbare tips die je daarbij helpen.  

1. Blijf uit de buurt

De eerste klinkt heel rigoureus, maar het is het beste advies dat ik je kan geven: blijf uit de buurt zoveel je kan. Een narcist verandert niet. En al helemaal niet omdat jij dat wil. 

Hoe minder je met hem te maken hebt, hoe beter het feitelijk is.

Lees ook: Loskomen van een narcist, hoe doe je dat? 

2. Scherm je emoties af

Kun je niet uit de buurt blijven, bijvoorbeeld omdat je een narcistische partner hebt van wie je niet wilt scheiden? Probeer je dan te wapenen tegen emotioneel misbruik. Weet dat zijn gedrag niet persoonlijk is en schiet vooral niet in de verdediging als hij je weer eens aanvalt. 

Het is niet makkelijk om samen te leven met een narcist. Zorg ervoor dat je er niet aan onderdoor gaat. 

3. Houd een spiegel voor

Als een narcistische collega regelmatig vervelende, kleinerende opmerkingen maakt naar anderen, houd hem dan een spiegel voor. Vraag hem wat hij bedoelt met zijn opmerking. 

Op deze manier zorg je ervoor dat je niet zelf in de verdediging hoeft, maar dat de narcist dat zelf moet. Bovendien zal je andere collega je dankbaar zijn voor de bijval die hij van je krijgt. Zijn zelfvertrouwen zal daardoor minder worden geschaad. 

De ware narcist laat zich ontmaskeren

Zoals je hebt kunnen lezen, laat een narcist zich vrij gemakkelijk ontmaskeren met één simpele vraag. Dat betekent echter niet dat je met deze vraag een diagnose kan stellen. Dat moet je nog steeds overlaten aan psychologen. Wel hoop ik dat je met bovenstaande praktische tips beter kunt omgaan met de narcist in je omgeving. Laat je me weten hoe het jou vergaat?