Emotionele chantage herkennen en doorbreken

“Mia, wil jij deze klant van me overnemen? Na alles wat ik al voor jou gedaan heb, vind ik dat eigenlijk niet meer dan normaal.” 

Het wordt voor Mia niet makkelijk dit verzoek te weigeren. Zelfs niet terwijl ze weet dat de betreffende klant lastig is. Mia is slachtoffer van emotionele chantage. 

In dit artikel lees je wat emotionele chantage is, hoe je deze vorm van manipulatie herkent en wat je ertegen doet. 

👉 Heb jij te maken met een narcist? Bekijk mijn cursus voor slachtoffers van narcistisch misbruik.

Wat is emotionele chantage?

Emotionele chantage is een vorm van manipulatie. Daarom wordt het ook wel eens emotionele manipulatie genoemd. 

Het komt erop neer dat iemand een ander chanteert door gebruik te maken van zijn zwakheden. Denk daarbij aan schuldgevoelens of angst. 

Emotionele chantage komt in allerlei vormen voor: van mensen die op de werkvloer hun zin willen doordrijven tot heftige conflicten in de relatiesfeer. Dit kan bijzonder lastig zijn wanneer je baas een narcist is!

Leestip: Hoe herken je verborgen narcisme? Hoe ga je om met een narcistische ex?

Neem het voorbeeld van alleenstaande vader Shariff en dochters Zeyneb (18) en Aisha (16). De moeder van de meiden is 10 jaar geleden overleden. Zeyneb is een stil, plichtsgetrouw meisje dat niet zomaar op de voorgrond treedt. Ze doet veel werkzaamheden in huis. 

Haar zusje Aisha laat heel ander gedrag zien. Zij is extravert en is het liefst elke dag bij haar vriendinnen op het pleintje. Thuis is ze brutaal en heeft ze lak aan de regels die vader Shariff stelt. 

Shariff kan slecht omgaan met Aisha’s gedrag en besluit met haar in gesprek te gaan. Als hij aangeeft dat hij graag wil dat Aisha voortaan om 10 uur thuis is, springen bij haar de tranen van boosheid in de ogen. 

“Zie je wel, pap?”, roept ze. “Ik heb het altijd al geweten. Je houdt veel meer van Zeyneb dan van mij. Ik doe altijd alles fout, terwijl Zeyneb het braafste meisje van de wereld is. Als je echt om me zou geven, dan zou ik gewoon mogen doen wat ik wil.” 

Shariff vindt het verschrikkelijk om dit te horen en weet dat zijn argumenten leiden tot een zinloze discussie. Hij laat Aisha gaan en geeft haar geen straf als ze die avond pas om half 12 binnen komt vallen. 

Leestip: Herken narcisme.

Het is Aisha gelukt haar vader emotioneel te manipuleren. Haar opmerkingen doen haar vader besluiten haar gelijk te geven, bang voor de consequenties als hij dat niet doet. 

Waarom gebruiken mensen emotionele chantage?

Waarom zegt Aisha deze nare dingen tegen haar vader, terwijl ze diep in haar hart echt wel weet dat haar vader zielsveel van haar houdt? 

Met andere woorden: waarom zetten mensen emotionele chantage in om dingen voor elkaar te krijgen? 

Het antwoord is simpel. Waarschijnlijk heeft vergelijkbaar gedrag in het verleden succes opgeleverd. 

Lees ook: Kan een narcist veranderen? en de 11 zwakheden van een narcist.

Bij kleine kinderen zie je het vaak genoeg gebeuren. Als een kind niet krijgt wat hij wil, zet hij het op een huilen. 

En met succes. Ouders geven nu eenmaal sneller toe als een kind niet stil te krijgen is. Denk maar aan het jongetje dat midden in de supermarkt op de grond gaat liggen en keihard begint te krijsen omdat hij zijn lievelingssnoepjes niet mag hebben. 

Zelfs in dit soort kinderlijke gedragingen zit manipulatie verborgen. Wanneer een kind merkt dat een bepaalde techniek eenmaal werkt, zet het vaker emotionele chantage bewust in. Ook als hij ouder is en eigenlijk beter zou moeten weten. 

Mensen die voortdurend anderen emotioneel chanteren, bevinden zich ook vaak in een slachtofferrol. Deze vorm van zelfmedelijden maakt dat ze zich gerechtigd voelen manipulatief gedrag te vertonen.

Hoe herken je emotionele chantage?

Sommige mensen hebben direct door dat ze emotioneel gechanteerd worden. Zij gaan meestal ook niet in op dit soort machtsspelletjes. 

Wanneer je echter een pleaser bent, laat je je sneller in de luren leggen door een emotionele chanteur. Hoe moet je dan emotionele chantage herkennen? 

Wat je intussen al weet: Iemand die emotioneel chanteert, speelt altijd in op de zwakke plekken van de ander. 

Een paar voorbeelden:

Eddy wil een nieuwe motor kopen. Hij gaat naar een garage bij hem in de buurt, waar hij een mooie motor ziet staan. Na kort overleg zegt de verkoper: “U zult wel snel moeten beslissen, meneer. Waarschijnlijk komen er vandaag nog meer geïnteresseerden kijken. Deze motor is zo weg.” 

Leestip: Hoe gaat een narcist met geld om?

Eddy voelt de druk oplopen. Dat heeft te maken met de emotionele chantage die de verkoper inzet. Zijn opmerking speelt in op Eddy’s angst om achter het net te vissen. 

Mel en Ryan zijn al een aantal jaar samen. Het stel heeft inmiddels 2 jonge kinderen. Op een dag komt Mel erachter dat Ryan vreemdgaat. Ze confronteert hem ermee als hij thuiskomt. Ryan ontkent in eerste instantie. Maar wanneer Mel aangeeft dat ze bewijs heeft, kan Ryan niet anders meer dan toegeven. 

Ryan huilt, biedt meerdere malen zijn excuses aan en zegt dat vanaf nu alles anders zal zijn. Als Mel alsnog besluit weg te gaan, smeekt Ryan haar te blijven. Hij kan niet zonder haar en hij wil niet verder leven zonder haar. Als klap op de vuurpijl zegt hij: “Mel, als jij nu weggaat, doe ik mezelf wat aan.” 

Uit dit voorbeeld blijkt hoe ver emotionele chantage kan gaan. 

Lees ook: Kenmerken van narcisme leren herkennen.

Als jij merkt dat je partner, familielid, vriend of collega continu dingen voor elkaar probeert te krijgen door op jouw angst of schuldgevoel in te spelen, weet je dat er sprake is van emotionele chantage. 

Op dat moment weet je ook dat het tijd wordt er iets tegen te doen. 

Zo ga je om met emotionele chantage: 5 tips 

Ondanks dat je misschien het gevoel hebt dat er niks tegen emotionele manipulatie is in te brengen, kun je er wel degelijk tegen vechten. Mensen die op de juiste manier met emotionele chantage omgaan, hoeven niet bang te zijn dat ze regelmatig voor het karretje worden gespannen. 

Met onderstaande tips weet jij straks ook beter wat je moet doen als mensen manipulatie gebruiken om iets van je gedaan te krijgen. 

1. Herken het

Als je emotionele chantage snel herkent, kun je ook voorkomen dat die jou raakt. Hierboven gaf ik al wat voorbeelden van dit vervelende verschijnsel. Ook benoemde ik al dat iemand die deze vorm van manipulatie gebruikt, vaak inzet op je zwakke plekken. 

Lees ook: Herken een pathologische leugenaar. Hoe ontmasker je een narcist?

Ben jij snel bang dat je er niet bij hoort? Dan weet jouw collega je zonder moeite te vinden als de jaarlijkse cijfers moeten worden ingevoerd. Een geestdodend klusje waar verder niemand zin in heeft. Maar jij doet dat vast wel, want je bent altijd zo’n aardige en behulpzame collega. 

Die laatste opmerking streelt natuurlijk je ego. Vooral als je van nature wat onzeker bent. 

Overigens valt echt niet ieder compliment onder emotionele chantage. Dat is alleen het geval als er een negatief patroon ontstaat waarbij complimenten enkel gebruikt worden om jou ergens toe over te halen. 

Emotionele chanteurs gebruiken niet alleen de weg van de complimenten. 

Een aantal uitspraken die veelvuldig voorkomen bij emotioneel chanteren zijn:

• Ik heb toch ook al heel vaak voor jou klaargestaan?
• Als je dát niet eens voor me over hebt, hou je niet echt van me.
• Ik heb altijd alles naar jouw zin gedaan. Is het dan te veel gevraagd om het nu eens op mijn manier te doen?
• Maak je vooral geen zorgen om mij; ik ben toch niks waard.
• Als je weggaat, doe ik mezelf wat aan. 

2. Erken je eigen aandeel

Als je merkt dat je met regelmaat slachtoffer bent van emotionele manipulatie, is het tijd om in de spiegel te kijken. Waarom word jij niet met respect behandeld? 

Zelfreflectie is niet per se leuk, maar wel heel leerzaam en behulpzaam. Wanneer je je eigen karaktereigenschappen herkent, kun je ook beter inspelen op de reactie van de ander. Slachtoffer worden van emotionele chantage gaat namelijk vaak samen met een aantal kenmerken.

• Je bent een onzeker persoon en zoekt erkenning in de relatie met anderen. 
• Je vindt het moeilijk grenzen aan te geven.
• Je kunt slecht voor jezelf opkomen.
• Je hebt een laag zelfbeeld. 

Dit soort eigenschappen is voer voor iemand die jou het liefst inpalmt en daarna gebruikt. Als niemand protesteert, kan ik er gewoon mee doorgaan, zo denkt hij.  

Als je geen slachtoffer meer wilt zijn van emotionele manipulatie, moet je dus ook bij jezelf te rade gaan. Het is te makkelijk om de vinger steeds alleen naar de ander te wijzen. 

Waarom laat jij zo over je heen lopen? En wat kun je eraan doen om dit te stoppen? Hoogstwaarschijnlijk kom je erachter dat je zelf ook nog wat werk te doen hebt. 

Lees ook: Leer de narcistische vrouw te herkennen.

3. Stel grenzen

Als je de volgende tip ter harte wilt nemen, moet je eerst zorgen dat je zelf in balans bent. Je eigen aandeel in deze negatieve wisselwerking tussen jou en de ander moet tot een minimum beperkt zijn.

Pas dan kun je grenzen stellen. Die grenzen moeten voor jezelf heel duidelijk zijn om ze daadwerkelijk te kunnen stellen: dit is hoe ver je gaat. Niet verder. Ook niet als iemand zijn hele trucendoos opentrekt om het toch voor elkaar te krijgen.

En reken maar dat een emotionele chanteur dat doet. Als je ook maar enige ruimte tot discussie open laat, kan jouw grens tot heftige conflicten leiden. Wees daarop voorbereid. Negeer kleinerende opmerkingen en blijf bij je standpunt.

Leestip: Hoe kom je los van een narcist?

Dit alles is niet makkelijk. Al helemaal niet als je zelf een onzeker type bent en niet goed voor jezelf kunt opkomen. Hoeveel makkelijker is het dan om toch maar toe te geven?

Ik kan je maar 1 raad geven: blijf bij je standpunt. Hoe je dat doet, lees je in tip 4. 

Lees ook: Wat kun je doen als je moeder een narcist is?

4. Wees duidelijk 

Grenzen stellen is verschrikkelijk moeilijk, vooral als de tegenpartij de kunst van de emotionele chantage als geen ander verstaat. Wanneer jij je grenzen gaat verdedigen, zal dit niet positief ontvangen worden. 

Je moet dan niet alleen sterk in je schoenen staan, maar ook heel duidelijk zijn. 

Weet dat je je jezelf nooit hoeft te verantwoorden voor je keuze. Breng je boodschap als een korte mededeling. Zeg dat je niet ingaat op het voorstel. Dat doe je op een rustige, heldere manier. 

Houd het bij die boodschap. Alle extra uitleg die je zou toevoegen, gebruikt de ander als munitie. Geef hem die dus niet.  

De tegenpartij zal hoe dan ook op minder leuke wijze laten merken dat hij het niet met je standpunt eens is. Hij zal nogmaals al zijn manipulatieve trucjes uit de kast trekken om jou toch te overtuigen. Voor je het weet heeft de chanteur alsnog succes. Reken dus niet op begrip!

Leestip: Wat is een gezond empathisch vermogen?

En dit is waar je sterk moet zijn. Blijf bij je standpunt. Ook als de ander zichzelf ineens heel zielig vindt en jou daarvan de schuld geeft. Je hoeft deze persoon niet te redden. Het is veel belangrijker dat je voor jezelf opkomt. 

Samengevat:

• Houd je boodschap kort en duidelijk.
• Geef geen uitleg.
• Blijf bij je standpunt.
• Wees je bewust van de manipulaties die na je boodschap gaan volgen. 
• Breng je boodschap op een rustige, maar stellige manier. 

Als de ander door blijft gaan met zijn uitingen van egocentrisch gedrag, hoef je alleen maar te zeggen: “Ik vind het vervelend voor je dat je dit zo ervaart, maar ik blijf bij wat ik heb gezegd.”

5. Geen verandering? Verbreek de relatie

Maak na een tijdje de balans op. Is de emotionele chantage verminderd? Of zelfs helemaal opgehouden? Hoe reageert de ander nu op jou? En belangrijker nog: hoe reageer jij nu op hem en zijn praatjes? 

Leestip: Waar komt narcisme vandaan?

In het beste geval heeft jullie eerdere gesprek echt geholpen. Jij weet beter hoe je je eigen grenzen aangeeft en de ander respecteert die grenzen nu ook. 

Maar geloof me, sommige emotionele chanteurs kunnen niet veranderen. Al willen ze het misschien nog zo graag. Zij blijven handig misbruik maken van situaties waarin ze ook maar minimaal de ruimte krijgen.

Natuurlijk ligt een groot deel van de verantwoordelijkheid dan bij die ander. Het manipulatieve gedrag moet stoppen. Je hebt echter zelf maar een minimale invloed op die ander. 

Wat jij wel kunt doen: je eigen grenzen aangeven. Als blijkt dat jullie relatie echt niet werkt, wordt het tijd er een punt achter te zetten. Geef duidelijk aan dat je geen behoefte meer hebt aan iemand die constant misbruik maakt van jouw goedheid. 

Je wilt tenslotte niet dat je in de toekomst telkens maar weer slachtoffer bent van dit soort gedrag. 

Als de manipulator een collega of kennis van je is, is deze stap waarschijnlijk niet zo groot. Het wordt lastiger als het hier om je partner gaat of zelfs om je eigen ouders of kinderen. Die band verbreek je niet zomaar. Sterker nog, de band die jij met je ouders en eventuele kinderen hebt, is onverbreekbaar. 

Natuurlijk kun je er altijd voor kiezen geen contact meer te hebben met je naaste familieleden. Maar dat wil niet zeggen dat jullie niet meer verbonden zijn aan elkaar. Ondergronds blijft die connectie bestaan. Deze vorm van loyaliteit maakt het nog veel moeilijker om je los te maken van de emotioneel manipulatieve relatie die is ontstaan.

Zoek in dat geval hulp bij een professional. Want 1 ding is zeker: je wilt niet de rest van je leven op deze brutale manier behandeld worden. 

Omgaan met emotionele chantage

Omgaan met emotionele chantage vraagt nogal wat van jou. Het is niet alleen een kwestie van patronen bij de ander herkennen en er tegenin gaan. Zelf heb je een belangrijke rol in de verandering. 

Ik hoop dat je met bovenstaande tips de weg naar verandering wat makkelijker vindt. Laat je me weten aan welke tip jij het meeste hebt gehad?