Passief agressief gedrag: kenmerken en tips

Passief agressief gedrag, misschien heb je er wel eens van gehoord. Maar wat betekent deze schijnbare tegenstelling eigenlijk? Hoe kunnen passiviteit en agressie samengaan? In dit artikel vertel ik je alles over dit onderwerp én geef ik je tips om ermee om te gaan. 

👉 Heb jij te maken met een narcist? Bekijk mijn cursus voor slachtoffers van narcistisch misbruik.

Wat is passief agressief gedrag?

Iemand gaat passief agressief gedrag vertonen als het hem niet lukt zijn emoties op een andere, gezonde manier te uiten. 

Normaal gesproken word je boos als iets je niet zint, of uit je teleurstelling of verdriet met een flinke huilbui of een ruzie. 

Hoewel die momenten niet per se prettig zijn, hebben ze wel degelijk een belangrijke functie: de druk gaat van de ketel. Uitingen van boosheid of verdriet zorgen ervoor dat je je daarna weer rustiger voelt. 

Als je zo’n uitlaatklep niet hebt, bijvoorbeeld omdat je nooit hebt geleerd over je gevoelens te praten, kan passief agressief gedrag de kop opsteken. 

Je moet je agressie alsnog kwijt en doet dat op een indirecte manier. Hieronder lees je welke vormen van passief agressief gedrag er bestaan. 

Vormen van passieve agressie

Dit zijn de meest voorkomende vormen van passief agressief gedrag.

• Sarcasme: iemand op een nare manier bespotten.
• Kritiek leveren, altijd en overal. 
• Mensen bewust buitensluiten of negeren.
• Niet reageren, juist als iemand dat wél van je verwacht.
• Saboteren of manipuleren van een project of zelfs een vriendschap, omdat je het niet eens bent met de gang van zaken of met de manier waarop je behandeld wordt. Sabotage kan in allerlei soorten en maten voorkomen. Bijvoorbeeld door regelmatig te laat te komen of je afspraken niet na te komen. 
• De schuld afschuiven op een ander, terwijl je goed genoeg weet dat de fout bij jou ligt.
• Ja zeggen, nee doen, zowel op persoonlijk als op zakelijk vlak. 

Zoals je ziet, zijn er nogal wat vormen van passieve agressie te benoemen. 1 ding hebben ze echter allemaal gemeen: ze komen voort uit een onvermogen om emoties te uiten. Hieronder weid ik verder uit over kenmerken die vaak samengaan met passief agressief gedrag. 

Verderop in dit artikel vind je tips om ermee om te gaan. 

Leestip: Kenmerken van narcisme herkennen. En hoe herken je narcisme bij vrouwen?

6 kenmerken die horen bij passief agressief gedrag

Als een bepaald persoon passief agressief gedrag vertoont, heeft dat vaak een onderliggende oorzaak. Iemand is niet voor zijn lol continu aan het klagen, al lijkt het daar voor een buitenstaander soms wel op. 

De volgende karaktereigenschappen gaan hand in hand met een passief agressieve persoonlijkheid.  

1. Onzekerheid

Iemand die onzeker is, vindt het vaak moeilijk om zichzelf volledig te laten zien. Eigenlijk heeft zo’n persoon continu de handrem op zijn leven staan. 

Het gevolg? Ook het uiten van emoties is moeilijk. Misschien zelfs wel onmogelijk. 

Je kunt je voorstellen dat je leven niet leuker wordt als je je negatieve gevoelens niet direct kunt uiten. En dus gebeurt dat – zonder erbij na te denken – op een indirecte manier. 

Neem bijvoorbeeld Ries, een man van middelbare leeftijd die werkt als assistent op een groot advocatenkantoor. 

Ries staat bekend om zijn sarcasme. Mensen mijden hem het liefst. Diep van binnen wil Ries ook niet zo zijn. Hij is eigenlijk vooral een heel onzeker persoon. Hij kan wel een gezonde dosis zelfvertrouwen gebruiken.

Omdat hij door die onzekerheid zijn emoties niet kan uiten, gaat hij over op passief agressieve communicatie. 

Lees ook: Hoe kun je met een narcistische baas omgaan?

2. Een conflictvermijdend karakter

Ook mensen die conflicten het liefst uit de weg gaan, laten sneller passief agressieve gedragingen zien. 

Lees ook: De kenmerken van verborgen narcisme. En de 11 zwakheden van een narcist.

Een conflictvermijder vindt het lastig om met meningsverschillen om te gaan. Hij schikt zich nogal snel naar de wensen van een ander, zodat hij in zo min mogelijk discussies terechtkomt. 

Je kunt je misschien wel voorstellen wat deze wijze van (niet) communiceren ondertussen teweegbrengt. Diep van binnen hopen de negatieve gevoelens zich op, omdat ze nooit geventileerd worden.

En ja hoor, ook nu is een passief agressief persoon geboren.

3. Prikkelbaar zijn

Passief agressieve mensen zijn meestal nogal prikkelbaar. Ze kunnen weinig hebben en zullen daardoor snel boos of chagrijnig zijn. 

Geluiden, geuren of andere prikkels; ze kunnen allemaal reden zijn voor negatieve uitlatingen. 

Hoewel die prikkelbaarheid gericht is op kleinigheden, zijn ze meestal een uiting van een dieperliggende oorzaak. 

Je kent vast wel die collega die al begint te zuchten als je hem een korte vraag stelt. Of die vriendin die gefrustreerd haar tennisracket op de grond gooit, omdat het spelletje niet lukt. 

Neem het niet persoonlijk op; waarschijnlijk zit de ander gewoon niet lekker in zijn vel. Maar omdat het er op een andere manier niet uitkomt, moet het maar zo. 

4. Saboteren

In sommige gevallen saboteren passief agressieve mensen zelfs anderen. Ze brengen hun collega bijvoorbeeld niet op de hoogte van een belangrijke deadline. Met als gevolg dat die persoon zijn taak niet op het gewenste moment heeft uitgevoerd. 

Lees ook: Narcisme, waar komt het vandaan?

Hoewel de veroorzaker zich terdege bewust is van zijn rol in deze kwestie, zal hij dat nooit openlijk toegeven. Met een onschuldige toon zal hij zeggen dat hij zich van geen kwaad  bewust is. 

Deze vorm van passief agressief gedrag is manipulatief te noemen en kan hevige vormen aannemen. 

5. Gevoelens en behoeften niet of te weinig uiten

Zoals ik al eerder aangaf, kan iemand die passief agressief gedrag laat zien, meestal zijn gevoelens niet uiten. 

Hij voelt zich dan ook continu onbegrepen. Op zich is dat niet raar, want als je je gevoelens en behoeften niet uit, weten anderen niet waarmee ze rekening moeten houden.

Simpel, zou je zeggen: vertel gewoon wat je voelt en het probleem is opgelost. 

Helaas is dat niet voor iedereen even makkelijk. Verderop in dit artikel ga ik nog wat verder in op de oorzaken van dit soort passief agressief gedrag. 

Lees tip: leer sneller manipulatie in je relatie herkennen.

6. Zwaar op de hand zijn

Je kunt je voorstellen dat iemand die zijn gevoelens niet uit, heel wat extra gewicht heeft mee te torsen. Alle zorgen blijven onbesproken, waardoor het negatieve gevoel de overhand krijgt. 

Passief agressief gedrag gaat daarom heel vaak hand in hand met zwaar op de hand zijn. 

Ik herinner me nog het verhaal van Misha, een alleenstaande moeder van 2 jonge kinderen. Misha had het moeilijk met de opvoeding van haar oudste dochter. Hulp accepteerde ze in eerste instantie niet.

Haar struggle resulteerde in een continue stroom van passief agressief gedrag. Regelmatig negeerde ze haar kinderen als die iets vroegen. Of ze viel naar hen uit. 

Niet alleen haar kinderen waren de dupe, maar ook haar welwillende ouders, vrienden en collega’s. 

Misha werd steeds somberder. Ze zag de toekomst niet zitten en vroeg zich meermaals af hoe het verder moest met haar en haar gezin. 

Uiteindelijk zocht de jonge moeder toch hulp. Een psycholoog leerde haar hoe ze met haar zorgen om kon gaan. Langzaam maar zeker verbeterde Misha’s gemoed. Ook haar passief agressieve gedrag verdween daarmee naar de achtergrond. 

Lees tip: Wat te doen als je moeder narcistisch is? Narcisme bij vaders herkennen.

Oorzaken

Passief agressief gedrag kan diverse oorzaken hebben. De eerste daarvan is opvoeding. 

Als je tijdens je kindertijd nooit hebt geleerd om je gevoelens te uiten, zul je dat niet ineens op wonderbaarlijke wijze kunnen in je volwassen leven. 

Ouders onthouden hun kinderen echt niet expres van deze vaardigheid. Vaak hebben zij zelf ook nooit geleerd hoe ze zich op een gezonde manier moeten uiten. Of hebben ze een trauma opgelopen, waardoor ze hun pijnlijke gevoelens zo ver mogelijk hebben weggestopt.

Hoewel er geen opzet in het spel is, heeft deze wijze van opvoeden wel degelijk z’n weerslag op de volgende generatie. 

Let wel, niet alle passief agressieve personen kennen dit hiaat in hun opvoeding. Er zijn genoeg volwassenen die thuis in hun kindertijd een prima voorbeeld kregen van hun betrokken en emotioneel stabiele ouders.

Lees ook: Kan een narcist veranderen? Zo kun je narcisme leren herkennen.

Mensen die zich op een passief agressieve manier uiten, doen dat soms vanuit een onmacht die veroorzaakt wordt door gezondheidsklachten. Denk daarbij aan depressies, angsten of stress.

Zelfs stoornissen als schizofrenie en bipolariteit kunnen ten grondslag liggen aan dit gedrag. 

Ten slotte kan een overmatig gebruik van verdovende middelen, zoals alcohol en drugs, ook passief agressief gedrag veroorzaken. 

8 tips: zo ga je om met passief agressief gedrag

Zodra je passief agressief gedrag herkent, kun je er wat mee. Zowel wanneer iemand het vertoont als wanneer je jezelf erop betrapt. 

A. Bewaak je eigen grenzen

Als je merkt dat iemand jou regelmatig op een passief agressieve manier benadert, is het belangrijk dat je je grenzen aangeeft. 

Vertel de ander op een positieve manier dat je moeite hebt met zijn gedrag. 

Wanneer je je eigen grenzen goed bewaakt, geef je je passief agressieve partner of collega ook iets terug: een vorm van feedback. 

Misschien is die ander zich helemaal niet zo bewust van de manieren waarop hij je benadert. 

B. Communiceer duidelijk en respectvol 

Als je met een passief agressieve medemens in gesprek gaat, is het van belang dat je dat op een duidelijke en respectvolle manier doet.

Zodra je hem aanvallend benadert, zet hij waarschijnlijk direct zijn hakken in het zand. Let goed op hoe je de boodschap brengt dus. 

Spreek vanuit je eigen gevoel, zodat de ander zich niet zo snel aangevallen voelt. Vertel wat je ziet gebeuren en wat dat met jou doet. Op die manier is je boodschap het minst bedreigend. 

Breng je mededeling op een assertieve manier. Als je je boodschap te lieflijk brengt, zal de ander zich niet genoodzaakt voelen zijn gedrag te veranderen.

 

C. Confronteer de ander met zijn onsamenhangende gedrag

Zoals je inmiddels weet, is inconsistentie een voorbeeld van passief agressief gedrag. Je collega spreekt bijvoorbeeld altijd met jou af bepaalde taken te doen. Vervolgens voert hij ze echter nooit uit.

Leestip: Herken de pathologische leugenaar.

Zolang je hier niets van zegt, gaat het gedrag hoogstwaarschijnlijk onverminderd door. Vertel die collega daarom wat je opvalt. 

Daarbij is het handig als je kunt bewijzen hoe de zaken gaan. Wijs de ander bijvoorbeeld op een mailwisseling, waarin hij aangeeft een bepaalde taak op zich te nemen.

Ook nu geldt dat je het beste op een vriendelijke, maar assertieve manier je collega kunt confronteren. 

D. Erken je eigen boosheid of angst

Merk je dat je zelf passief agressief reageert? Dan is het misschien tijd om eens wat dieper te graven in je eigen gevoelsleven. 

Zijn het werkelijk alleen die werkopdrachten die maar niet willen lukken? Of is er meer aan de hand?

Als je jezelf de ruimte geeft om echt bij je gevoel te komen, ga je misschien zien waar je nu werkelijk boos of verdrietig om bent. Of waar je bang voor bent. 

Loop niet weg voor dat onrustige gevoel, maar ga het aan. Uiteindelijk zorgt dat ervoor dat je passief agressieve gedrag ook als sneeuw voor de zon verdwijnt.

E. Luister écht naar kritiek (en doe er wat mee)

Als iemand je van passief agressief gedrag beschuldigt, is de kans groot dat je in de verdediging schiet. Het is immers nooit leuk om kritiek te krijgen. 

Toch loont het de moeite om de kritiek eens nader te onderzoeken. Zit er een kern van waarheid in wat die ander zegt? 

Pas als je zelf kunt erkennen dat je dingen niet al te handig aanpakt, kun je je gedrag veranderen. 

Kortom, met alleen luisteren naar kritiek ben je er nog niet. Het is aan jou er ook wat mee te doen. 

F. Luister naar je eigen wensen

De bron van passief agressief gedrag is vaak een onvermogen om gevoelen en behoeften te uiten. 

Vind jij dat ook lastig? Ga dan eens na in hoeverre jij passief agressief gedrag vertoont. De kans is groot dat je deze vraag met ‘ja’ moet beantwoorden.

Nu je dit weet, is het van groot belang om met de bron van je problemen aan de slag te gaan. 

Wat maakt dat het jou niet lukt om naar je eigen wensen te luisteren? Waarom ben jij altijd de pleaser die het anderen naar de zin wil maken? 

Het is nu tijd voor jou. Want pas als je gehoor geeft aan je eigen wensen, kan passief agressief gedrag verdwijnen. Je hoeft het namelijk niet meer in te zetten om te krijgen wat je wilt.  

G. Spreek je eigen wensen uit

Zodra jij weet wat je wilt, kun je je wensen duidelijk maken. Niet via passief agressieve communicatie, maar via de tegenovergestelde weg: assertieve communicatie. 

Jij geeft aan waar je behoeftes liggen. Anderen kunnen iets met die informatie. En kunnen ze dat niet, dan zullen ze dat ook aangeven. Maar dan is voor alle partijen in ieder geval helder waar jullie staan. 

Denk aan de uitspraak: nee heb je, ja kun je krijgen. Dat geldt nu ook. Je zult echt niet altijd krijgen wat je wenst, maar je hebt het in ieder geval geprobeerd. Dat scheelt je een hoop opgekropte frustratie. 

H. Werk aan je ontspanning 

Als je jezelf betrapt op passief agressief gedrag, is het ook van belang dat je werkt aan je ontspanning. 

Ontspanning biedt je de ruimte om ook de diepere lagen van jezelf te leren kennen. Dat geeft je direct meer ruimte om je wensen, behoeften, frustraties en boosheden eens wat beter te bekijken. 

De laag eronder

Hoe moeilijk het soms ook is om positief te blijven naar een passief agressief persoon, probeer het toch. 

Onthoud dat passief agressief gedrag veroorzaakt wordt door dieperliggende problematiek. Het gedrag is slechts een symptoom. 

Ieder mens, en al helemaal een mens in nood, verdient aandacht en hulp. Blijf daarom openstaan voor de persoon achter het masker. Die insteek zal je veel brengen.

Wat doe jij als je te maken krijgt met een passief agressief persoon?