Narcisme, waar komt het vandaan?

narcisme waar komt het vandaan featured

Heb jij te maken met mensen die narcistisch gedrag vertonen? Dan heb je je misschien wel eens afgevraagd waar zo’n narcistische persoonlijkheid vandaan komt. In dit artikel pluis ik het begrip narcisme voor je uit. Ik vertel je of narcisme een ziekte is, hoe het zich kan ontwikkelen en in hoeverre het aangeboren of juist aangeleerd is. 

👉 Heb jij te maken met een narcist? Bekijk mijn cursus voor slachtoffers van narcistisch misbruik.

De herkomst van het woord ‘narcisme’

De term ‘narcisme’ is ontleend aan een verhaal uit de Griekse mythologie. De mythe vertelt over Narcissus, een jager die een hele schare vrouwelijke aanbidsters had. Toch koos hij ervoor alleen te blijven. Hij vond de liefde voor een ander niet interessant

Later bleek waarom hij niet in staat was een relatie met een vrouw aan te gaan: hij werd verliefd op zijn eigen spiegelbeeld toen hij water uit een stroom wilde drinken. Narcissus kon vanaf dat moment alleen nog maar naar zichzelf kijken. Van uitputting viel hij uiteindelijk in het water en verdronk hij.

Je vraagt je misschien ook af wat een narcist met een narcis te maken heeft. Zo’n mooie, onschuldige bloem past toch helemaal niet bij het plaatje dat we tegenwoordig van een narcist hebben? 

De narcis komt terug in de mythe van Narcissus. Sterker nog, de bloem heeft haar naam ontleend aan het verhaal. In de mythe veranderde Narcissus in een prachtige bloem nadat hij stierf. En je raadt het al, die bloem… was een narcis. 

Narcissus werd dus verliefd op zichzelf. Die liefde had verregaande gevolgen: het lukte hem niet meer als een normaal mens te functioneren, met in zijn geval de dood tot gevolg. En ondanks dat een hedendaagse narcist misschien niet zomaar sterft aan zijn aandoening, een enorme handicap kan het wel zijn.  

Narcisten veranderen niet zomaar. Narcisten vinden zichzelf, net als Narcissus, geweldig en zien zichzelf als centrum van de wereld. Dat gebrek aan realiteitszin maakt dat ze geen idee hebben van hun tekortkomingen. 

Bij Narcissus was dat al niet anders. Hij had geen idee dat hij iets heel onnatuurlijks deed door al zijn vrouwelijke aanbidders links te laten liggen. Voor hem was het normaal om zichzelf boven alle andere mensen te plaatsen. 

Leestip: De 11 zwakheden van een narcist.

Maar laten we teruggaan naar de huidige tijd, waarin narcisme regelmatig voorkomt en lang niet altijd wordt herkend. Wat weten we eigenlijk over deze hedendaagse vorm van eigenliefde? 

Is narcisme een ziekte?

Nogal gemakkelijk wordt gezegd dat narcisme een ziekte is. Zodra iemand narcistisch gedrag vertoont, wordt het label ‘stoornis’ of ‘ziekte’ eraan vastgeplakt. 

Toch is het belangrijk dat hier onderscheid wordt gemaakt tussen mensen met narcistische trekjes en mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. In dit artikel kijk ik naar narcisme vanuit het perspectief van de DSM-IV. 

De DSM-IV is een een handboek waarin psychiatrische aandoeningen staan benoemd en beschreven. Het wordt sinds 1952 uitgegeven door de American Psychiatric Association, maar intussen kent het boek wereldwijde bekendheid. 

Als psychiaters willen aantonen of iemand met narcistische kenmerken ook daadwerkelijk een persoonlijkheidsstoornis heeft, hanteren ze daarvoor de DSM-IV. In dit handboek staat een lijst met symptomen die wordt gebruikt bij het stellen van de juiste diagnose. 

Voor de diagnosticering van een narcistische persoonlijkheidsstoornis wordt naar de volgende symptomen gekeken:

Een narcistisch persoon…

  1. vindt zichzelf extreem belangrijk. Overdreven zelfwaardering is zeer duidelijk aanwezig.
  2. fantaseert over grenzeloze successen en macht. Of over de ideale liefde.
  3. voelt dat hij door zijn bijzondere positie alleen maar om kan gaan met mensen die net zo bijzonder zijn of een hoge status hebben. 
  4. heeft een zeer grote behoefte constant bewonderd te worden.
  5. verwacht een speciale behandeling van de mensen om hem heen, omdat hij vanwege zijn geïdealiseerde zelfbeeld vindt dat hij bijzondere rechten heeft. 
  6. Maakt gebruik/misbruik van anderen om er zelf beter van te worden.
  7. kent geen empathie. De eigenliefde neemt zo’n grote plek in dat gevoelens van anderen er niet toe doen.
  8. voelt zich snel extreem jaloers en heeft het gevoel dat anderen snel jaloers op hem zijn. 
  9. stelt zich arrogant op naar anderen. 

Welke diagnose uiteindelijk gesteld wordt, hangt af van de hoeveelheid kenmerken die iemand uit bovenstaande lijst bezit.

Lees ook: Hoe kun je het best omgaan met manipulatie.

Narcistische trekjes

Iemand die minder dan 5 narcisme symptomen vertoont, heeft hooguit narcistische trekken, maar geen narcistische persoonlijkheidsstoornis

Dat deze persoon geen stoornis heeft, wil niet zeggen dat hij prettig is in de omgang. Ook als iemand 2 of 3 van bovenstaande trekjes bezit, kan dat in de relatie met die persoon een hoop ellende opleveren. 

Lees ook: Leer manipulatie in je relatie sneller herkennen.

Als je bijvoorbeeld een partner hebt met ‘slechts’ 2 narcistische trekken, is het al erg lastig om je eigen grenzen te bewaken. Als iemand alleen van zichzelf houdt, kan hij feitelijk geen echte liefde voelen voor een ander. 

Vaak kom je er pas achter dat iemand een narcistische persoon is als je hem echt hebt leren kennen. Zijn romantische avances in het begin van de relatie waren juist extreem charmant en interessant. 

Leestip: Herken verborgen narcisme.

Pas later in de relatie merk je hoeveel bewondering je partner nodig heeft en hoe weinig hij geeft om het welzijn van andere mensen. Inclusief dat van jou. 

Narcistische persoonlijkheidsstoornis 

Wanneer iemand 5 of meer van bovenstaande kenmerken bezit, spreekt men in de psychiatrie van een narcistische persoonlijkheidsstoornis. 

Je kunt je voorstellen dat het heel moeilijk is om iemand met deze mentale ziekte te veranderen. Dat heeft vooral te maken met het feit dat iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zelf niet ziet dat hij hulp nodig heeft. Integendeel, hij vindt zichzelf niet kwetsbaar, maar juist extra bijzonder. 

Lees ook: Hoe gaat een narcist om met geld?

Als iemand in jouw omgeving met deze ziekte kampt, is grenzen stellen extra belangrijk. Zodra een narcist aan je merkt dat je weinig zelfvertrouwen hebt, zal hij van je onzekerheid gebruik maken. Hij weet je dan precies op je zwakke plek te pakken. 

Is je baas een narcist? Blijf dan goed op je hoede. Laat je niet continu voor zijn karretje spannen. Jouw gevoelens doen ertoe. Een narcist hoeft jouw leven niet te bepalen; ook niet als het om je baas gaat. 

Hoe ontstaat narcisme?

Op de vraag hoe narcisme ontstaat is geen eenduidig antwoord te geven. Of iemand wel of geen narcistische trekken gaat vertonen, hangt af van vele factoren. Ik som een aantal mogelijke oorzaken op. 

  • Trauma op jonge leeftijd
    Stel, een jongen van 8 wordt meermaals misbruikt door zijn oom. Om te kunnen omgaan met een dergelijk trauma, sluit hij zich volledig af van de mensen om hem heen. Hij kan geen verbinding meer aangaan met anderen. Zo’n onbewuste overlevingsstrategie kan de ontwikkeling van narcisme in gang zetten. Deze jongen richt zich alleen nog op zichzelf, omdat hij anderen niet meer kan vertrouwen. Zijn defensieve reactie heeft een ongezonde ontwikkeling van de eigenwaarde tot gevolg.
  • Te weinig grenzen in de kindertijd
    Sommige kinderen krijgen niet of nauwelijks sturing in wat wel en niet mag. Deze kinderen leren dat ze de hele wereld aan hun voeten ligt. Als ouders daarnaast ook nog eens met veel bewondering kijken naar het gedrag van hun geweldige kind, kan een overdreven gevoel van eigenwaarde ontstaan. De ander als minderwaardig beschouwen is dan al snel geboren.
  • Een narcistische ouder
    Als een jong kind opgroeit bij een narcistische moeder of narcistische vader, dient het gedrag van die ouder als voorbeeld. Het kind groeit op met het idee dat het heel normaal is dat je jezelf ziet als het middelpunt van de aandacht. De kans is dan ook heel wat groter dat een kind dat opgroeit in deze setting zelf ook een vorm van narcisme ontwikkelt.  
  • Erfelijkheid
    Of je wel of geen narcisme ontwikkelt in je leven, hangt ook, en eigenlijk vooral, af van erfelijke aanleg. Een kind van een narcistische ouder loopt niet alleen een groter risico op een narcistisch karakter vanwege het gedrag dat hij thuis voorgeschoteld krijgt. Ook erfelijkheid speelt een rol. De kans is groot dat die 2 factoren elkaar in dit soort gezinnen versterken. 

Overige oorzaken narcisme

Bovenstaande punten zijn slechts voorbeelden van oorzaken van narcisme. De wetenschap tast nog gedeeltelijk in het duister als het om deze psychische aandoening gaat. 

Zelfs in de huidige maatschappij, waarin wetenschappelijk onderzoek zo’n belangrijke positie inneemt, is echt nog niet alles rondom narcisme bekend en duidelijk. Er zijn dan ook vast nog meer oorzaken voor het ontwikkelen van narcistische trekjes of zelfs een persoonlijkheidsstoornis. 

Praktisch gezien is het vooral belangrijk dat je weet hoe je moet omgaan met een narcist. En in het ergste geval: hoe je van een narcist loskomt. Of hij nu gediagnosticeerd is of niet.

Om goed met een narcist om te gaan, moet je allereerst in staat zijn hem te herkennen. Zie je een constant gebrek aan empathie? Heeft de ander vooral veel bewondering voor zichzelf? Richt hij zich alleen op eigen doelen en gaat hij daarbij over lijken? Al die gedragingen kunnen duiden op narcisme. 

Lees ook: Wat is een pathologische leugenaar en herken emotionele chantage.

Als je veel met iemand met narcisme omgaat, zul je vooral moeten opkomen voor je eigen grenzen. 

​​

Is narcisme aangeboren of aangeleerd?

Is narcisme aangeboren of aangeleerd? Als we die vraag willen beantwoorden, moeten we eerst goed weten wat het verschil is. 

Want heeft iemand die opgroeit bij narcistische ouders zijn eigen narcistische karaktertrekken gekopieerd van zijn ouders? Of komt het door de erfelijke aanleg dat hij als volwassene ook een narcist is geworden? Of, een derde mogelijkheid, is het misschien een combinatie van beide? 

Lees ook: Wat als je ex een narcist is? en Leer een narcistische vrouw te herkennen.

Is narcisme erfelijk?

In de basis kan worden gesteld dat aanleg voor narcisme grotendeels aangeboren is. Als iemand geen enkele erfelijke aanleg heeft om narcisme te ontwikkelen, is de kans dat dat wel gebeurt vrij klein. 

De erfelijke factor speelt dus wel degelijk een grote rol. Maar wil dat dan ook meteen zeggen dat iemand die erfelijk belast is met het ‘narcisme-gen’ ook altijd zelf een narcist wordt? Nee, dat hoeft zeker niet het geval te zijn.

Lees ook: Hoe kun je een narcist ontmaskeren?

Het lijkt erop dat voor de ontwikkeling van narcisme meer nodig is dan alleen de erfelijke aanleg. En hier komt aangeleerd gedrag om de hoek kijken. 

Nogmaals, als een kind groot wordt in een gezin met een narcistische ouder, kopieert hij hoogstwaarschijnlijk het gedrag dat hij thuis ziet. Dat gedrag is namelijk de norm. Daarnaast is het voor een kind erg moeilijk om níet loyaal te zijn aan zijn gezin van herkomst. Het zou dus alleen maar logisch zijn als narcistisch gedrag van generatie op generatie doorgegeven wordt. 

Leestip: Wat is passief agressief gedrag?

Eigenlijk kan dus gesteld worden dat een combinatie van erfelijke aanleg en aangeleerd gedrag de grootste kans geeft op de ontwikkeling van een narcistisch karakter. Tel daar een traumatische ervaring bij op en deze ontwikkeling komt in een snelkookpan terecht.

Rechtstreekse oorzaak niet bekend

Het is te moeilijk om 1 oorzaak aan te wijzen voor de ontwikkeling van narcistisch gedrag. Meestal ligt het niet zo simpel. 

Een narcist zal zelf ook niet bezig zijn met de vraag waar zijn gedragingen vandaan komen. Sterker nog, in zijn optiek is zijn houding hartstikke gezond en hoeven er helemaal geen vraagtekens bij gezet te worden. Dit maakt het contact met een narcistisch persoon zo ingewikkeld.

Lees ook: Wanneer laat een narcist je met rust?

Ik ben benieuwd van welke factor jij vermoedt dat hij het sterkste is. Laat je het me weten? 

Ben je het zat om gevangen te zitten in een giftige relatie met een narcist?

Overwin narcistisch misbruik en vind je weg naar vrijheid en zelfvertrouwen

Ontdek hoe de narcist je in zijn greep houdt

Begrijp waarom loslaten zo ingewikkeld is

Hervind je zelfvertrouwen en vrijheid

Lees verder over deze cursus
Astrid de Haan, eigenaar
van Leven Vol Lef

Plaats een reactie